Η μετάφραση έγινε από την ιστοσελίδα roarmag.org και η ομιλία είναι από το φετινό (2015) συνέδριο της Έκτης στο Τσιάπας
Ακολουθεί και το αντίγραφο του πρωτότυπου στα Αγγλικά
Kριτική σκέψη ενάντια στην καπιταλιστική Ύδρα
John Holloway από στις 19 Μάη 2015
H ομιλία τουν John Holloway παρουσιάστηκε στο Σεμινάριο των Ζαπατίστας με θέμα «Κριτική σκέψη ενάντια στην Ύδρα του καπιταλισμού» στο Σαν-Κριστομπάλ-ντε-λας-Κάσας στο Τσιάπας του Μεξικού, 7 Μαΐου 2015.
Tιμή και χαρά μου να βρίσκομαι εδώ. Αισθάνομαι ότι θέλω να χορέψω, αλλά δεν θα το κάνω, θα επικεντρωθώ σε ό,τι μας ζητήθηκε να κάνουμε. Θα μιλήσω για την κριτική σκέψη και θα εξηγήσω πώς να σκοτώσουμε την (Λερναία) Ύδρα του καπιταλισμού. Αυτό για το οποίο μιλάμε, για την Ύδρα, δεν το κάνουμε για να τρομάξουμε τους εαυτούς μας, αλλά για να σκεφτούμε για το πώς να τη νικήσουμε. Ο μύθος της Ύδρας είχε αίσιο τέλος και εμείς πρέπει να καταλήξουμε σε ένα αίσιο τέλος.
Κριτική σκέψη θεωρώ όχι την σκέψη της καταστροφής, αλλά εκείνη που αναζητά την ελπίδα σε έναν κόσμο στον οποίο μοιάζει να μην υπάρχει πια ελπίδα. Κριτική σκέψη είναι αυτή που ανοίγει το κλειστό και κλονίζει το προκαθορισμένο. Είναι η προσπάθεια να κατανοήσουμε την καταιγίδα αλλά και κάτι παραπάνω, να κατανοήσουμε ότι στο κέντρο της καταιγίδας υπάρχει κάτι που μας ανοίγει δρόμους προς άλλους κόσμους.
Η καταιγίδα έρχεται, ή μάλλον είναι ήδη εδώ. Είναι ήδη εδώ και είναι πολύ πιθανό ότι θα χειροτερέψει. Έχουμε ένα όνομα για αυτή την καταιγίδα που είναι ήδη εδώ: Η Ayotzinapa. η Ayotzinapa ως φρίκη, αλλά και ως σύμβολο πολλών άλλων φρικαλεοτήτων. Η Ayotzinapa ως συμπυκνωμένη έκφραση του 4ου Παγκόσμιου Πόλεμου.
Από πού έρχεται η καταιγίδα; Όχι από τους πολιτικούς – αυτοί είναι απλώς οι εφαρμοστές της καταιγίδας. Ούτε από τον ιμπεριαλισμό: αυτός δεν είναι προϊόν των κρατών, ούτε καν των ισχυροτέρων εξ αυτών. Η καταιγίδα προκύπτει από τη μορφή οργάνωσης της κοινωνίας. Είναι η έκφραση της απελπισίας, της αστάθειας, και της αδυναμίας μιας μορφής κοινωνικής οργάνωσης που έχει ξεπεράσει πλέον την ημερομηνία λήξης της.
Είναι η έκφραση της ίδιας της κρίσης του κεφαλαίου.
Το κεφάλαιο είναι από μόνο του μια συνεχής επίθεση. Είναι μια καθημερινότητα που μας λέει καθημερινά: «Πρέπει να διαμορφώνεις ότι κάνεις με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Η μόνη συμβατή δραστηριότητα σε αυτή την κοινωνία είναι αυτή που συντελεί στην εξάπλωση της κερδοφορίας του κεφαλαίου».
Η επίθεση του κεφαλαίου έχει μια δυναμική. Προκειμένου να επιβιώσει, το κεφάλαιο πρέπει να υποτάξει τη δραστηριότητά μας καθημερινά και πιο εντατικά στη λογική του κέρδους: «Σήμερα θα πρέπει να εργαστείς σκληρότερα από ό,τι χθες, σήμερα θα πρέπει να υποκύψεις περισσότερο σε σχέση με το χθες.»
Με αυτό, μπορούμε ήδη να δούμε την αδυναμία του κεφαλαίου.. Το κεφάλαιο εξαρτάται από εμάς, από το αν θέλουμε ή αν ήμαστε σε θέση να αποδεχτούμε αυτό που μας επιβάλλει. Εάν πούμε «Συγνώμη, αλλά σήμερα θα ασχοληθώ με τον κήπο μου» ή «Σήμερα θα παίξω με τα παιδιά μου» ή «Σήμερα θα αφιερώσω τον χρόνο μου σε κάτι που έχει νόημα για μένα» ή απλά «Όχι, δεν θα υποκύψω», τότε το κεφάλαιο δεν μπορεί να αντλήσει το απαιτούμενο κέρδος, τα ποσοστά κέρδους μειώνονται και το κεφάλαιο πέφτει σε κρίση. Με άλλα λόγια, είμαστε η κρίση του κεφαλαίου: η έλλειψη υποταγής μας, η αξιοπρέπεια μας, και η ανθρωπιά μας. Εμείς, ως κρίση του κεφαλαίου, ως υποκείμενα με αξιοπρέπεια και όχι ως θύματα, είμαστε η ελπίδα που αναζητεί η κριτική σκέψη. Εμείς είμαστε η κρίση του κεφαλαίου και είμαστε περήφανοι για αυτό. Είμαστε περήφανοι γιατί αποτελούμε την κρίση ενός συστήματος που μας σκοτώνει.
Αυτή η κατάσταση προκαλεί απόγνωση στο κεφάλαιο. Έτσι αναζητά όλες τις πιθανές μεθόδους για να επιβάλει την υποταγή που απαιτεί: τον αυταρχισμό, τη βία, τις εργασιακές και τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Εισάγει, επίσης, ένα παιχνίδι, μια μυθοπλασία: αν δεν μπορούμε να αντλήσουμε το απαιτούμενο κέρδος, θα προσποιηθούμε ότι υπάρχει, θα δημιουργήσουμε μια νομισματική αναπαράσταση μιας αξίας που δεν έχει ακόμα παραχθεί, θα διευρύνουμε το χρέος για να επιβιώσουμε και, ταυτόχρονα, θα το χρησιμοποιήσουμε ώστε να επιβάλουμε την απαραίτητη πειθαρχία. Αυτή η επέκταση του χρέους είναι ταυτόχρονα και η επέκταση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και αποτελεί έκφραση μιας βίαιης αδυναμίας του κεφαλαίου ως κοινωνική σχέση.
Αλλά αυτή η μυθοπλασία όμως αυξάνει την αστάθειά του κεφαλαίου και επιπλέον σε κάθε περίπτωση, δεν έχει κατορθώσει να επιβάλει την απαραίτητη πειθαρχία. Οι κίνδυνοι για το κεφάλαιο από την πλασματική επέκταση του έγινε σαφής με την οικονομική κατάρρευση του 2008, όταν έγινε σαφές ότι η μοναδική διέξοδος για το κεφάλαιο είναι μέσω του αυταρχισμού: όλη η διαπραγμάτευση για το ελληνικό χρέος μάς δείχνει ότι δεν υπάρχει δυνατότητα για έναν πιο ήπιο καπιταλισμό, ο μόνος δρόμος για το κεφάλαιο είναι αυτός της λιτότητας και της βίας. Αυτή είναι η καταιγίδα που είναι ήδη εδώ, αλλά και η καταιγίδα που έρχεται.
Εμείς είμαστε η κρίση του κεφαλαίου, εμείς που λέμε «Όχι», εμείς που λέμε «Αρκετά με τον καπιταλισμό!», εμείς που λέμε ότι είναι ώρα να σταματήσουμε να παράγουμε κεφάλαιο, ότι πρέπει να δημιουργήσουμε ένα άλλο τρόπο ζωής.
Το κεφάλαιο εξαρτάται από εμάς, επειδή αν δεν παράγουμε κέρδος (υπεραξία) άμεσα ή έμμεσα, τότε το κεφάλαιο δεν μπορεί να υπάρξει. Εμείς δημιουργούμε το κεφάλαιο, και αν αυτό βρίσκεται σε κρίση, είναι επειδή δεν δημιουργούμε το αναγκαίο κέρδος για την επιβίωση του. Αυτός είναι και ο λόγος που μας επιτίθεται τόσο βίαια.
Μέσα σε αυτή την κατάσταση έχουμε πραγματικά δύο επιλογές αγώνα. Μπορούμε να πούμε ότι «Ναι, συμφωνώ, ας συνεχίσουμε να παράγουμε κεφάλαιο και να στηρίζουμε την συσσώρευση των κεφαλαίων, αλλά θέλουμε καλύτερες συνθήκες ζωής για όλους». Αυτή είναι η επιλογή των κομμάτων και των κυβερνήσεων της Αριστεράς: του ΣΥΡΙΖΑ, των Podemos, των κυβερνήσεων της Βενεζουέλας και της Βολιβίας. Το πρόβλημα είναι ότι ακόμα κι αν μπορούσαν να βελτιώσουν κάποια χαρακτηριστικά της διαβίωσης, υπάρχει πολύ μικρή πιθανότητα για έναν πιό ήπιο καπιταλισμό, εξαιτίας της ίδιας του της απόγνωσης.
Η άλλη επιλογή είναι να πούμε «Άντίο στους κεφαλαιούχους. Να πάτε στο καλό, εμείς θα βρούμε άλλους τρόπους να συσχετιζόμαστε μεταξύ μας σαν άνθρωποι αλλά και με άλλες μορφές ζωής. Θα βρούμε τρόπους ζωής που δεν θα καθορίζονται από χρήματα και το κυνήγι του κέρδους, αλλά από τις δικές μας συλλογικές αποφάσεις.»
Εδώ, σε αυτό το σεμινάριο είμαστε στο επίκεντρο αυτής της δεύτερης επιλογής. Το σημείο συνάντησης ανάμεσα στους Ζαπατίστας, τους Κούρδους, και χιλιάδες άλλα κινήματα που απορρίπτουν τον καπιταλισμό προσπαθώντας να δημιουργήσουν κάτι διαφορετικό. Όλοι λέμε «Αρκετά, κεφάλαιο, ο χρόνος σου έληξε, μπορείς να φύγεις, τώρα δημιουργούμε κάτι διαφορετικό». Το εκφράζουμε με πολλούς διαφορετικούς τρόπους: με το να δημιουργούμε ρωγμές στα τείχη του κεφαλαίου και να προκαλούμε τη σύγκλισή τους, χτίζουμε το κοινό, να κοινονικοποιούμε, να είμαστε το κίνημα της πράξης ενάντια στην εργασία, το κίνημα της αξίας χρήσης ενάντια στην αξία της ανταλλαγής, το κίνημα της αξιοπρέπειας ενάντια σε έναν κόσμο βασισμένο στην ταπείνωση. Δεν έχει τόση σημασία με ποιον τρόπο το εκφράζουμε, το σημαντικό είναι ότι δημιουργούμε εδώ και τώρα έναν κόσμο πολλών κόσμων.
Αλλά, έχουμε αρκετή δύναμη; Έχουμε αρκετή δύναμη για να πούμε ότι δεν μας ενδιαφέρει η καπιταλιστική ανάπτυξη και η καπιταλιστική απασχόληση; Έχουμε την δύναμη να απορρίψουμε εντελώς τη σημερινή μας εξάρτηση από το κεφάλαιο για την επιβίωση; Έχουμε τη δύναμη να πούμε το οριστικό αντίο στο κεφάλαιο;
Πιθανά δεν έχουμε την απαιτούμενη αντοχή. Πολλοί από εμάς που βρισκόμαστε εδώ παίρνουμε κάποιο μισθό ή υποτροφία που προέρχεται από τη συσσώρευση του κεφαλαίου. Αν όχι, θα πρέπει να πάμε πίσω την επόμενη βδομάδα και να αρχίσουμε να ψάχνουμε για καπιταλιστική εργασία. Η απόρριψη μας προς το κεφάλαιο είναι μια σχιζοφρενική απόρριψη: θέλουμε να πούμε ένα ακαριαίο αντίο και δεν μπορούμε ή δυσκολευόμαστε πολύ. Δεν υπάρχει καθαρότητα σε αυτό τον αγώνα. Ο αγώνας για να σταματήσουμε να παράγουμε κεφάλαιο είναι ένας αγώνας ενάντια στη δική μας εξάρτηση από το κεφάλαιο. Είναι, δηλαδή, ένας αγώνας να χειραφετηθούν οι δικές μας δημιουργικές ικανότητες, η δική μας δύναμη να παράγουμε, με τις δικές μας παραγωγικές δυνάμεις.
Εδώ ακριβώς είμαστε – γι αυτό έχουμε έρθει εδώ. Είναι ζητούμενο το να οργανωθούμε, βέβαια όχι όμως να δημιουργήσουμε μια οργάνωση, με Ο κεφαλαίο, αλλά να οργανωθούμε οι ίδιοι με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, για να μπορέσουμε να ζήσουμε από τώρα τους κόσμους που θέλουμε να δημιουργήσουμε.
Το πρωί οι διοικητές μας ζήτησαν να παραθέσουμε κάποιες προκλητικές απόψεις. Υποθέτω πως η ομιλία μου μπορεί να συνοψιστεί σε τρεις θεωρητικές προκλήσεις:
-
Η Κριτική σκέψη δεν είναι εκείνη που μιλάει για την καταστροφή, αλλά η σκέψη που αναζητά την ελπίδα μέσα στην καταστροφή.
-
Είμαστε η κρίση του κεφαλαίου και είμαστε υπερήφανοι για αυτό. Όλη η σκέψη σχετικά με την καταιγίδα ξεκινάει από εκεί.
-
Ο μόνος τρόπος για να νικήσουμε την Ύδρα είναι να σταματήσουμε να παράγουμε κεφάλαιο και αφιερώνοντας χρόνο για τη δημιουργία άλλων κόσμων που δεν βασίζονται στο χρήμα και στο κέρδος, αλλά για την αξιοπρέπεια και την αυτοδιάθεση.
Ακούγεται εύκολο, ξέρουμε όμως ότι δεν είναι. Επομένως, πώς συνεχίζουμε; Πώς προχωράμε; Ρωτώντας, φυσικά. Ρωτάμε, αγκαλιαζόμαστε, και οργανωνόμαστε.
Ο John Holloway είναι καθηγητής στο Posgrado de Sociología, Instituto de Ciencias Sociales y Humanidades, Benemérita – Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Πουέμπλα. Το πιο πρόσφατα βιβλία του είναι:
(2011) Ρωγμές στον καπιταλισμό
(2006) Ας αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να καταλάβουμε την εξουσία
Holloway: Critical Thought against the Capitalist Hydra
by John Holloway on May 19, 2015
Talk by John Holloway presented to the Zapatista Seminar on “Critical Thought against the Hydra of Capitalism,” San Cristóbal de las Casas, May 7, 2015.
An honor, a joy to be here. I feel I want to dance, but I won’t do it, I’ll focus instead on what we were asked to do. I shall talk about critical thought and explain how to kill the hydra of capitalism. That’s what it’s about: we talk of the hydra not to frighten ourselves, but to think about how to defeat it. The myth of the hydra had a happy end and we too must reach a happy end.
By critical thought I understand not thought of catastrophe but the thought that seeks hope in a world where it seems that it no longer exists. Critical thought is the thought that opens that which is closed, that shakes that which is fixed. Critical thought is the attempt to understand the storm and more than that: it is understanding that at the center of the storm is something that opens paths towards other worlds.
The storm is coming, or rather it is already here. It is already here and it is very probable that it will get worse. We have a name for this storm that is already here: Ayotzinapa. Ayotzinapa as horror, and as symbol of so many other horrors. Ayotzinapa as the concentrated expression of the Fourth World War.
Where does the storm come from? Not from the politicians — they do no more than implement the storm. Not from imperialism: it is not the product of states, not even of the most powerful states. The storm arises from the form in which society is organized. It is the expression of the desperation, the fragility, the weakness of a form of social organization that has passed its sell-by date, it is an expression of the crisis of capital.
Capital is in itself a constant aggression. It is an aggression that tells us every day “you have to shape what you do in a certain way, the only activity that has validity in this society is activity that contributes to the expansion of capitalist profit.”
The aggression that is capital has a dynamic. In order to survive, capital has to subordinate our activity more intensely to the logic of profit each day: “today you have to work harder than yesterday, today you have to bow lower than yesterday.”
With that, we can already see the weakness of capital. It depends on us, on our being willing or able to accept what it imposes on us. If we say “sorry, but I am going to tend my garden today,” or “today I am going to play with my children,” or “today I am going to dedicate my time to something that has meaning for me,” or simply “no, we will not bow,” then capital cannot extract the profit it requires, the rate of profit falls and capital is in crisis. In other words, we are the crisis of capital: our lack of subordination, our dignity, our humanity. We, as crisis of capital, as subjects with dignity and not as victims, we are the hope that is sought by critical thought. We are the crisis of capital and proud of it, we are proud to be the crisis of the system that is killing us.
Capital gets desperate in this situation. It searches for all possible ways of imposing the subordination that it requires: authoritarianism, violence, labor reform, educational reform. It also introduces a game, a fiction: if we cannot extract the profit we need, then we shall pretend that it exists, we shall create a monetary representation for value that has not been produced, we are going to expand debt in order to survive and also try to use it to impose the discipline that is necessary. This expansion of debt is at the same time the expansion of finance capital, expression of the violent weakness of capital as a social relation.
But this fiction increases the instability of capital and in any case does not succeed in imposing the necessary discipline. The dangers for capital of this fictitious expansion become clear with the financial collapse of 2008, when it becomes clearer than ever that the only way out for capital is more authoritarianism: the whole negotiation around the Greek debt tells us that there is no possibility of a gentler capitalism, that the only path forward for capital is the path of austerity, of violence. The storm that is here, the storm that is coming.
We are the crisis of capital, we who say No, we who say Enough of capitalism!, we who say that it is time to stop creating capital, time to create another way of living.
Capital depends on us, because if we do not create profit (surplus value) directly or indirectly, then capital cannot exist. We create capital and if capital is in crisis, it is because we are not creating the profit necessary for capital’s existence: that is why they are attacking us with such violence.
In this situation there are really two options of struggle. We can say “Yes, all right, we shall carry on producing capital, we shall continue to promote the accumulation of capital, but we need better living conditions for everybody.” This is the option of the left parties and governments: of Syriza, of Podemos, of the governments in Venezuela and Bolivia. The problem is that, although they can improve living conditions in some respects, the very desperation of capital means that there is very little possibility of a gentler capitalism.
The other possibility is to say “Goodbye, capital, time for you to go, we are going to create other ways of living, other ways of relating to one another, both among humans and between humans and other forms of life, ways of living that are not determined by money and the pursuit of profit, but by our own collective decisions.”
Here in this seminar we are at the very center of this second option. This is the meeting point between Zapatistas and Kurds and thousands of other movements that reject capitalism and are trying to construct something different. All of us are saying “Right, capital, your time is past, now get out, we are building something else.” We express it in many different ways: we are creating cracks in the wall of capital and trying to promote their confluence, we are building the common, we are communizing, we are the movement of doing against labour, we are the movement of use value against value, of dignity against a world based on humiliation. It does not matter very much how we express it, the important thing is that we are creating here and now a world of many worlds.
But do we have strength enough? Do we have enough strength to say that we are not interested in capitalist investment, that we are not interested in capitalist employment? Do we have the strength to reject totally our present dependence on capital to survive? Do we have the strength to say a final goodbye to capital?
Possibly we do not have sufficient strength yet. Many of us who are here have our salaries or our grants that come from the accumulation of capital and, if we do not, then we shall have to go back next week to look for a capitalist job. Our rejection of capital is a schizophrenic rejection: we want to say a sharp goodbye to it, and we are not able to, or find it very difficult. There is no purity in this struggle. The struggle to stop creating capital is also a struggle against our dependence on capital. That is, it is a struggle to emancipate our creative capacities, our force to produce, our productive forces.
That’s what we’re at, that is why we’ve come here. It is a question of organizing ourselves, of course, but not of creating an Organization with a capital O, but of organizing ourselves in many ways to live now the worlds we want to create.
In the morning the comandantes asked us for provocative concepts. I suppose my talk can be summarized in three theoretical provocations:
-
Critical thought is not the thought that speaks of catastrophe but the thought that looks for hope inside the catastrophe.
-
We are the crisis of capital and proud of it. All thought about the storm starts from there.
-
The only way of defeating the Hydra is by ceasing to create capital and dedicating ourselves to the creation of other worlds based not on money and profit but on dignity and self-determination.
It sounds easy, we know that it is not. How do we advance, then, how do we walk? Asking we walk, asking and hugging and organizing.
John Holloway is a professor in the Posgrado de Sociología, Instituto de Ciencias Sociales y Humanidades, Benemérita Universidad Autónoma de Puebla. His most recent book is Crack Capitalism (Pluto, 2010).